انتشار کتاب: درآمدی بر مبانی نظری و چارچوب‌های نوآوری، هستش و کسب‌وکار در شهرسازی تاکتیکی

شهرسازی تاکتیکی در جایگاه یک جنبش رو به رشد جهانی، بستری است که در آن شهروندان، جوامع و نیز حکمروایی/مدیریت شهری و شهرداری‌ها در حال شکل‌دهی مجدد شهرهای خود در کلیتی واحد و در قالب جزیره‌هایی به ظاهر مستقل [و به غایت درجه محلی] هستند که به صورت توامان عمل می‌کنند. اینکه چگونه شهرها می‌توانند حوزه شهرسازی تاکتیکی را با مهار کردن فعالیت‌های بنیادین متداول، گسترش دهند، توجهی جدی به بازنگری بحث‌های رسمی، بازتحلیل محتوای شهرسازانه جاری و نیز بازتولید مفاهیم کلیدی توسعه شهری را می‌طلبد. تجربه نگارندگان در تحلیل مصداقیِ بسیاری از کنش‌های تاکتیکی [غالبا در بخش‌های کم‌درآمد شهری]، موید این نکته است که در حالی که بسیاری از این مناطق از جانب حکمروایی شهری نادیده گرفته شده است، رویکردهای تاکتیکی موجب ارتقای پایدار محیط مصنوع به سیاقی هم‌افزا می‌گردد؛ رویکردی مبتنی بر اجتماع/جماعت که عملا در جهت توانمندسازی، پایداری، تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری عمل می‌کند. واقعیت این است که شهرهای بزرگ در ایران دارای ظرفیت‌هایی بی‌بدیل برای طراحی، درک و اِعمال مصداق‌های شهرسازی تاکتیکی و بهره‌برداری از این رویکرد خُردمقیاس، کم‌هزینه و فراگیر برای بهینه‌سازی تجربه و زیست شهری در حین انعکاس و تجلی معانی اصیل زندگی شهروندان هستند.

اکثر رویکردهای شهرسازی، شهرها را سامانه‌های پیچیده تعامل می‌دانند که پیش‌بینی در مورد آنها تقریبا غیرممکن است؛ با این وجود در شهرسازی تاکتیکی، برنامه‌ریزان بر تمرینات، تشریح و یا مدل‌سازی سناریوها پیرامون ظرفیت‌های شهری تمرکز دارند. اگر شهرها پیچیده باشند [که هستند]، بنابراین جستجو برای اِعمال کنترل بر نتایج ممکن است با ماهیت اساسی آنها مغایرت داشته باشد؛ نقش اصلی مداخلات محدود تلاش برای درک سناریوهای بالقوه، بازیگران یا شبیه‌سازی‌های مرتبط بوده، هرچند نمی‌توان ناپایداری اساسی معطوف به  شهر را نیز انکار کرد.

عدم تطابق فزاینده بین سیاست‌های منسوخ دولت‌ها و تقاضا برای زیرساخت‌ و امکانات شهری، محرک بزرگی برای ظهور مفهوم و رویکردی در شهرسازی است که از آن با صفت «تاکتیکی» یاد می‌شود؛ رویکردی که در جو قالب رکود و مدیریت نامناسب، نوشدارویی است که با بهره‌گیری از کمترین منابع، بیشترین التیام را برای زخم شهر‌ها به ارمغان می‌آورد.

برنامه‌ریزی شهری در قرن گذشته میلادی بیشتر در چارچوب کنترلی سفت و سخت و کم‌تحرک شکل گرفته بود؛ اغلب برنامه‌های بلند مدت با مشارکت عمومی محدود ترسیم می‌شدند/می‌شوند و در صورت تصویب، سال‌ها طول می‌کشید تا جامه عمل بپوشند. از زمان سقوط اقتصادی حوالی سال ۲۰۰۸ میلادی، شهرها و توسعه‌دهندگان آنها با مسئله محدودیت منابع و آرمان‌ها و ناچیز بودن تحولات [بلند مدت] در کنار دشواری‌های اجرا دست در گریبانند [در تعبیری ایرانی و زمان‌مند شاید بتوان اصطلاح «در تحریم هستیم» را به یاد آورد]. با افول اقتصادی دهه گذشته [و البته شرایط زمان‌مند متاثر از همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ که در هنگام نگارش این سطور جهان درگیر آن است]، شهرها به طور معمول و فزاینده کمتر از منابع  دولتی و به روز رسانی‌های زیرساختی بهره‌مند می‌شوند/خواهندشد… . در این بین و با نگاهی خوش‌بینانه شهروندان تحت تاثیر رکود اقتصادی، با آنچه خود انجام می‌دهند می‌توانند شهرها را کارآمدتر کنند.

شهرسازی تاکتیکی رویکردی برای ایجاد و فعال‌سازی مجتمع‌های زیستی با استفاده از مداخلات و سیاست‌های کوتاه مدت، کم‌هزینه و مقیاس‌پذیر است. شهرسازی تاکتیکی توسط طیف وسیعی از بازیگران، از جمله دولت‌ها/حکمروایان، گروه‌های تجاری/خصوصی و غیرانتفاعی، سازمان‌های مردم نهاد، گروه‌های شهروندان و… افراد ذینفع می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. این رویکرد به طور عام برای شهروندان این امکان را فراهم می‌کند تا روند طراحی یا برنامه‌ریزی مجدد فضای عمومی کلید بخورد و البته این بار شهروندان نقش موثری داشته باشند؛ برای توسعه‌دهندگان یا کارآفرینان، وسیله‌ای برای استقرا «هوش طراحی» از حوزه مورد نظر برای ارائه خدماتِ آینده را فراهم می‌کند…. برای سازمان‌های مدافع حقوق شهروندی ذیربط راهی برای نشان دادن حمایت از عموم فراهم می‌شود و نهایتا برای بدنه حکمروایی زمینه‌ای تمرینی برای به محک کشیدن ایده‌ها و انتخاب بهترین شیوه‌ها… .

…بدین ترتیب «شهرسازی تاکتیکی» در اصل کلیدواژه‌ای است که در حوالی پدیده جهانی «مداخلات غیررسمی» در بافت‌های شهری [هم فرهنگی و هم فیزیکی] به زیستِ معنایی خود مشغول است؛ اصطلاحی که سعی دارد با ویژگی همه‌شمولی خود برای بسیاری از انواع فعالیت‌ها از جمله تغییرات سریع کارکردی، خودانجامی [DIY]، برخوردهای «طب‌سوزنی‌وار» با شهر، رویکردهای «منبع‌باز»، بازتعریف ساختارها، برخوردهای نامحسوس و… بستری مشترک ایجاد کند که نهایتا گردش‌کار و اهدافی مشترک را به ظهور برساند. شهرسازی تاکتیکی با تمایل به ساختار مدیریتیِ از پایین به بالا، دارای ویژگی‌ ذاتی یک «آنتی‌تز» تمام عیار است و نهایتا قصد دارد تجربه زندگی شهری را از طریق راهبردهای هم‌افزا و درگیرکننده بهبود بخشد؛ این نوع رویکرد هرچند اغلب موقتی، کم‌هزینه، آسان برچین، غیررسمی، بعضا خودبه‌خودی، مشارکتی و هدایت‌شده توسط مسایل اجتماعی است، اما اغلب با روحی تسهیل‌گرایانه توسط معماران، طراحان، هنرمندان و شهرسازان خلاق که خارج از مرزهای متعارف حرفه‌ای کار می‌کنند، شروع می‌شود.

پروژه‌های شهری با مختصات تاکتیکی ممکن است حتی در مقیاسی به کوچکی یک دیوار رخ دهند [به طور مثال دیوار مهربانی که اخیرا متداول شد]؛ در مواردی این رویکردِ مقیاس‌پذیر می‌تواند در مقیاس‌هایی بزرگ‌تر در سطح پارک، خیابان یا محله [با اندکی اغماض، مانند فضای مقابل خانه هنرمندان در تهران که با حضور شهروندان به صورت مناسبتی به فعالیت‌های هنری و اوقات فراغتی می‌پردازند] نیز تجربه شود… . در این بین در برخی از موارد پروژه‌ها ممکن است تجلی جهانی بیایند.

نگارندگان با توجه به سابقه حرفه‌ای خود رویکردی میانگستره‌ای توام با چاشنی نوآوری و کسب‌وکار داشته؛ مفاهیم را با تمرکزی متعادل به عناصر مربوط به رویکردهای تاکتیکی در حوزه شهر و نیز طراحی کسب‌وکار و بیشتر در راستای توسعه الگوهای قابل استفاده در موارد حرفه‌ای کنشگران و طراحان شهری در کنار کارآفرینان اجتماعی [حتی نوپا/استارتاپ‌ها] پیش برده‌اند. خوانندگان با پیش‌زمینه‌ و سوابق مختلف می‌توانند با استفاده از تکنیک‌ها، مدل‌های کسب‌وکاری و اسلوب‌های مصداقی/تطبیقی که در این کتاب ارائه شده‌است، روند طراحی رویکردهای تاکتیکی در شهرسازی را با رویکردی منحصر به خود شروع کرده، این گرایش هیجان‌انگیز را در سطوح و لایه‌های مختلف حکمروایی و کنشگری اعمال نمایند… . امیدواریم همان اندازه که ما از نوشتن این سطور لذت بردیم، مخاطبان نیز آن را مفید بیابند.