سعیده قرشی، معمار/شهرپژوه
هم راستا با شهرسازی تاکتیکی که با هدف افزایش تجربه زندگی شهری در خلال تغییرات سریع، اغلب کم هزینه و خلاقانه در ایجاد مکان‌های گردهمایی شکل می‌گیرند و علاوه بر کسب حمایت عمومی می‌تواند آغاز و البته آزمونی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های دائمی باشد، رویدادهای شهری می‌تواند شکل قدرتمندی از فعالیت‌های حمایتی جامعه را منعکس سازد و منجر به مداخله کنش‌گرانه و فعال در شهر توسط شهروندان شود.
صرف زندگی و فعالیت در شهر از افراد شهروند نمی‌سازد. شهروندی اصولی دارد که آشنایی با آنها یک جامعه آگاه‌تر را نتیجه می‌دهد. شهروندان آگاه نسبت به محیط دربرگیرنده خود حساس هستند و نسبت به مطالبات خود در قبال شهر آگاه هستند.
در این بین آموزش شهروندی عامل مهمی در نهادینه شدن حقوق شهروندی است. آموزش شهروندی منجر به تحکیم و تقویت نظام ارزشی مهارت‌های شهروندی در جهت استحکام دموکراسی و مشارکت پایدار شهروندان می‌گردد. این مؤلفه ضامن بقاء و تداوم حیات اجتماعی و میزان توسعه همه‌جانبه جوامع صنعتی و رو به پیشرفت است. چنین تربیتی از همان آغاز طفولیت نوعی اعتماد به نفس و رفتارهای مسؤولانه را از نظر اجتماعی و اخلاقی به وجود می‌آورد؛ نقش دیگر این مولفه، ارائه‌ی اطلاعات و آگاهی در مورد مسایل عمومی جامعه در ابعاد محلی، ملی و جهانی است. چنین آموزه‌هایی واجد فضایل و اخلاق مدنی و جمعی است و جستجویی برای مساوات طلبی است. در واقع آموزش شهروندمداری در یک جامعه باعث این شده که تمام اعضای جامعه از حس شهروندی مثبتی به صورت ملی برخوردار باشند و ضمن برخوداری از احترام ملی، از حقوق مشخص اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی بهره‌مند گردند.
آموزش و تربیت شهروندی از مفاهیم مجادله‌ای و بحث‌برانگیزی است. گوایگلی در تبیین مفهومی تربیت شهروندی، سه مؤلفه به هم مرتبط را تحت عنوان دانش شهروندی، مهارت‌های شهروندی و نگرش شهروندی مدنظر قرار داده و آنها را از جمله عناصر اصلی تعریف شهروندی می‌داند. دانش شهروندی عبارت است از عقاید و اطلاعات اساسی که یادگیرندگان به منظور این‌که شهروند مسؤول و مؤثر یک دموکراسی باشد باید بدانند و به‌کار گیرند.
مهارت شهروندی عبارت است از مهارت‌های عقلانی مورد نیاز به منظور فهمیدن، توضیح دادن، مقایسه کردن، ارزیابی کردن اصول و عملکردهای دولت و شهروندی. مهارت‌های شهروندی هم‌چنین شامل مهارت‌های مشارکتی است که شهروندان را قادر می‌سازد تا خط‌مشی‌های دولت را تحت نظارت و تأثیر قرار دهند.
نگرش شهروندی عبارت است از ویژگی‌های شخصیتی، خلق و خوی‌ها، تعهدات مورد نیاز برای حفظ و گسترش حکومت دموکراتیک و شهروندی.
نمونه‌هایی از نگرش شهروندی عبارت است از احترام به ارزش افراد، صداقت، تحمل و شکیبایی، همدردی و وطن پرستی، تعهد نسبت به حقوق بشر، نفع عمومی، برابری و رعایت قانون.
گوایگلی، تربیت شهروندی را توسعه دانش، مهارت‌ها و نگرش شهروندی در فراگیران می‌داند.
استراتژی یونسکو در قلمرو آموزش شهروندی و حقوق انسانی مبنی بر رویکرد جامع برای حقوق انسانی است، این حقوق غیرقابل تقسیم بوده و وابستگی متقابلی با همه‌ی حقوق شهروندی (فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی) دارد. در این دیدگاه، هدف آموزش شهروندی انتشار و توزیع اطلاعات برای ساختن یک فرهنگ کلی حقوق انسانی با بهره‌مندی دانش و مهارت قالب‌بندی نگرش‌های مثبت و آماده کردن فراگیران با توانایی‌های لازم برای همراهی و ایجاد تغییرات اجتماعی است.
می‌دانیم بازی‌وارسازی یا گیمیفیکیشن، دانش به کارگیری ساختارها و اجزای سازنده‌ی بازی، در مسائل جدی؛ با هدف آموزش، اصلاح رفتار و بهبود تعامل کاربران و محیط است. در فرآیند ادراک محیط که وابسته به ارزش‌های حاکم بر تفکر مخاطب است؛ بازی‌وارسازی شهری با کمک انگیزش‌های حسی فرد را در حکم فهمنده‌ی شهری به مشارکت دعوت می‌کند.
به واقع بازی‌وارسازی با اعمال دیدگاهی تاکتیکی توانایی مخاطب شهری را در درک دانش فنی، محتوای اجتماعی، سیاسی، زیست محیطی و مسائل مرتبط با فرهنگ و هنر بهبود می‌بخشد. مواجهه‌ی ویژگی‌های موثر بازی‌ها در جهت همگام سازی با موضوعات و لایه‌های جدید دانش، سلامت حیات شهری را درپی خواهد داشت.
بر این اساس ترکیب سه حیطه ذکر شده شامل آموزش‌های شهروندی، بازی‌وارسازی و شهرسازی تاکتیکی در قالب یک رویداد شهری می‌تواند هم‌پوشانی‌های بسیار نزدیک برای رسیدن به اهداف مشترک را به همراه داشته باشد.
در طراحی رویداد به موارد زیر توجه شده است:
- اصل مشارکتی بودن
- اصل آگاهی دهنده بودن
- همراهی با سایر گروه‌های مرتبط
- درگیر کردن مخاطب از طرق غیر مستقیم
- بودن در فضای شهری
بدین ترتیب رویداد در قسمتی از پارک شهر رشت و به صورت دو گیم برد و هفت غرفه تعریف شده است.
گیم برد قهرمان کوچک که حاصل کارگاه آموزشی طراحی بصیرت بنیان[1] با هدایت دکتر بهرام هوشیار یوسفی، دکتر هانا میرخضری و مهندس سعیده قرشی و حاصل کار گروهی صدف سلیمی مقدم، علیرضا بشکلول و پارسا سعیدیان است. این گیم‌برد به منظور آگاهی بخشی به کودکان در مواجهه با سوانح و حوادث طبیعی طراحی شده است.
بازی شامل دو شخصیت قهرمان است که در فرایند آموزش دیدن برای درک راهکارهای درست در هنگام وقوع حوادث، سوانح و بلایای طبیعی هستند، هم‌چنین شامل یک گیم برد، سه دسته کارت، 4 بازیکن و یک تاس است.
گیم برد بازی شامل خانه‌های علامت سوال، علامت تعجب و خانه‌های حادثه است.
این بازی شامل سه دسته کارت است. 17 عدد کارت قهرمان کوچک شامل پرسش‌هایی پیرامون اقدامات لازم در مواجهه با سوانح و حوادث طبیعی، که به صورت دو گزینه‌ای در نظر گرفته شده است.
10 کارت علامت سوال که پرسش‌هایی آگاهی دهنده را در قالب یک اتفاق پیش‌آمده در محیط خانه و یا شهر بیان می‌کند و به دنبال دریافت یک پاسخ تشریحی است.
10 کارت با عنوان برخورد که برای زمانی که دو بازیکن در یک خانه از بازی قرار می‌گیرد مورد استفاده است و 10 کارت علامت تعجب که شامل ترفندهای حرکتی و مشارکتی بین سایر عناصر رویداد است.
در ادامه تعدادی از کارت‌ها آورده شده است:
[1] این کارگاه آموزشی توسط اندیشکده برساو با همکاری آکادمی معماری گیلان در اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شده است.
با روش بازی مشابه یک گیم برد دیگر در محوطه رویداد وجود دارد که برای آشنایی بیشتر کودکان و نوجوانان با شهر رشت است و به دلیل محدود بودن زمان رویداد سعی شده است از یک قانون بازی ثابت در دو گیم برد استفاده شود تا مخاطب کودک راحت‌تر بیاموزد.
این گیم برد شامل دو شخصیت است که در جستجوی شناختن شهر خود هستند. می‌خواهند با رودها، خیابان‌ها، میدان‌ها، پارک‌ها و بناهای شاخص شهر خود آشنا شوند، تعدادی از پرسش‌ها به صورت تصویری و تعدادی به صورت نوشتاری بیان شده است.
لازم به ذکر است ﯾﮏ ﺑﺎزى ﺟﺪى در شهر می‌تواند در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻀﺎ و ﻣﮑﺎن ﺷﻬﺮى ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ. که ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ داﺳﺘﺎن ﯾﺎ ﺳﻨﺎرﯾﻮ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه، آموزنده و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﻨنده است و در این بین ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳت.
بدین ترتیب در این رویداد طراحی غرفه‌هایی که سازمان‌های مرتبط نظیر آتش‌نشانی و هلال احمر، استارتاپ‌های تولیدکننده بازی، ناشرهای کودک و غرفه‌های آگاهی‌دهنده نیز در مجموعه رویداد در نظر گرفته شده است. کودک در یک روند بازی‌وار شده به غرفه‌های مختلف سر می‌زند و آگاهی‌هایی را در قالب یک تجربه به دست می‌آورد.
