سعیده قرشی، معمار/شهرپژوه

تأثیر اجتماعی به تأثیری بر افراد و جوامع گفته می‌شود كه در نتیجه یك عمل، یك فعالیت، پروژه، برنامه یا سیاست رخ می‌دهد. برای هر سازمانی مهم است که تأثیر اجتماعی خود را بسنجد تا بتواند داستان تغییر ایجاد شده را بازگو کند؛ طرفداران، مخاطبان، بهره‌برداران، ذینفعان و سرمایه گذاران آنها نیز تاثیر اجتماعی را بدانند و حتی به واسطه این تاثیر اجتماعی بر روی استارتاپ/ نوپا یا کسب‌وکار ذکر شده سرمایه‌گذاری کنند.

مفهومی که این روزها در سطح بین‌المللی بسیار مورد توجه قرار گرفته، کارآفرینی درایشی [معادل انگلیسی Social Impact Entrepreneurship] است؛ در واقع به کسب‌و‌کارهایی که با هدف ارائه خدمات به جامعه یا حل مسئله و معضل اجتماعی با نگرش و رویکردی نوآورانه با تمرکز بر تحول معتنی‌به ایجاد شده باشد، کارآفرینی درایشی می‌گویند. کارآفرینی درایشی ماهیتی پرشور دارد و برخلاف کارآفرینی متداول، ماموریت آن این است که جهان را به یک مکان بهتر، نه به خاطر ثروت، بلکه برای یک ایده موثر اجتماعی تبدیل کند. از آنجا که توسعه کارآفرینی با محورهای اجتماعی تحت تاثیر سیاست‌ها و اقدامات حوزه‌های متعدد است، اجرای آن نیازمند فعالیت‌هایی بین نهادهای مختلف با رویکردهای افقی و راهبردهایی است که وزارت‌خانه‌های مرتبط با آموزش، کار،… نهادهای قانون‌گذاری و… را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین توسعه كارآفرينی درایشی نیازمند همکاری گسترده با سازمان‌ها و ساختارهای مدیریت شهری، اجتماعی، رسانه‌ها، کسب‌وکارها و… بخش خصوصی است. اصلی‌ترین هدف راه‌اندازی یک کارآفرینی درایشی ایجاد بستر مناسب برای رشد ذینفعان و همچنین خلق شرایط مناسب جهت ارتقا سطح کیفی زندگی در معنای عام است.

اندازه‌گیری تأثیر برای سرمایه‌گذاری اجتماعی در کارآفرینی درآیشی اساسی است؛ به زبان ساده‌تر سرمایه‌گذاری اجتماعی سرمایه قابل بازپرداخت است و سرمایه‌گذاران هم بازدهی اجتماعی و هم بازده مالی را در نظر می‌گیرند، آنها می‌خواهند هم شواهد تأثیر اجتماعی و هم توانایی مالی را ببینند. سرمایه‌گذاران اجتماعی می‌خواهند از پول خود برای ایجاد تأثیر استفاده کنند بنابراین می‌خواهند بدانند که چگونه سرمایه‌گذاری در شهر و یا جامعه تفاوت ایجاد می‌کند، این همان چیزی است که سرمایه‌گذاران اجتماعی را از سرمایه‌گذاران اصلی یا بانک‌های سنتی متمایز می‌کند؛ وجود اولویت‌های متفاوت، اولویت‌هایی که ریشه فرهنگی و اجتماعی دارند.

تأثیر اجتماعی را می‌توان اثر خالص یک فعالیت بر روی یک جامعه و رفاه حال افراد و خانواده‌ها نیز تعریف کرد. اولین بعد یک تجارت پایدار عملکرد آن در مقایسه با جوامع و عدالت اجتماعی است که اغلب تحت عنوان تأثیر اجتماعی شناخته می‌شود. در حالی که هیچ راه حل ساده‌ای برای کاهش هزینه‌های اجتماعی در عین بهبود عملکرد و سودآوری شرکت وجود ندارد، اما نباید از تأثیرات اجتماعی غافل شد. در تأثیرات اجتماعی عملیات یک کسب‌وکار از نظر داخلی و خارجی مورد بررسی قرار گرفته، این اطمینان حاصل می‌شود که کل فعالیت‌های تجاری در سراسر زنجیره تامین از نظر اجتماعی حائز مولفه‌های مسئولیت و اخلاق باشند. برای درک بیشتر این موضوع حیطه‌های داخلی و خارجی توضیح داده می‌شود. از نظر داخلی، تأثیر اجتماعی یک کسب‌وکار اغلب به شیوه‌های مربوط به کارمندان و اشتغال در تجارت اشاره دارد. تأثیرات اجتماعی تجارت پایدار شامل مواردی از قبیل شیوه‌های کسب‌وکار و سیاست‌های مربوط به شرایط کار، تنوع در استخدام، فرصت‌های پیشرفت برای همگان و عدم تبعیض، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مقرون به صرفه و سایر مزایای لازم خواهد بود. علاوه بر این، تأثیرات اجتماعی شامل دستمزد، معافیت، پایبندی به قوانین استخدام، ایمنی، آموزش و سایر اقدامات خاص کارگری است. سرانجام، تأثیر اجتماعی شامل تأثیر بر بخش خدمات محلی و عمومی در نتیجه فعالیت‌های تجاری است؛ اینها فقط نمونه‌ای از موارد بسیاری است که در تأثیرات اجتماعی فعالیت‌های تجاری در نظر گرفته می‌شوند. ایجاد تأثیر اجتماعی نتیجه مجموعه فعالیت‌های آگاهانه با هدفی منطبق بر این تعریف است که یک تغییر مثبت و قابل توجه چالش یا مسئله‌ای فوری از نوع اجتماعی را برطرف کند… .

باید در نظر داشت وقتی عبارت «تأثیر اجتماعی یک کارآفرینی درآیشی چیست؟» را با کلیدواژه‌های انگلیسی جستجو می‌کنید تعاریف بسیاری را پیدا خواهید کرد، در اینجا فقط تعدادی از آنها ذکر می‌شود:

  • تأثیر اجتماعی می‌تواند به عنوان اثر خالص یک فعالیت بر اجتماع و رفاه افراد و خانواده تعریف شود. مرکز تأثیرات اجتماعی (CSI)
  • تغییری مثبت و قابل توجه که به چالش یا مسئله‌ای فوری از نوع اجتماعی بپردازد. مرکز تأثیرات اجتماعی میشیگان
  • تأثیر اجتماعی تاثیری است که اقدامات یک سازمان بر رفاه جامعه دارد.
  • فعالیت هر مجموعه‌ای، تجاری، غیرانتفاعی، دولتی، دانشگاهی و غیره بر جهان تأثیر دارد. تأثیر هر اقدام سازمان یافته‌ای که به طور سیستماتیک با بازار، دولت، محیط زیست یا گروهی از افراد جامعه درگیر شود می‌تو‌‌اند مثبت یا منفی باشد.

اگرچه این تعاریف از تأثیر اجتماعی کارآفرینی درآیشی متفاوت است، همه آنها دارای چهار مضمون مشترک هستند:

  • تأثیر اجتماعی در تلاش برای تغییر مثبت است.
  • با درک و همدلی شروع می‌شود.
  • باید پایدار باشد.
  • تأثیرات اجتماعی لزوما در معنای رفع مشکلات فوری نیستند.

نظریه تأثیرات اجتماعی سه متغیر را پیشنهاد می‌کند که میزان تأثیر اجتماعی یک کارآفرینی درآیشی را پیش بینی می‌کند. طبق این نظریه، تأثیر اجتماعی محصول قدرت، بی‌واسطه بودن و تعدد عوامل اقناعی است. در اینجا، قدرت به میزان اهمیت دادن یا مقایسه کردن رفتارمان نسبت به شخص یا افرادی که ممکن است تلاش کنند بر ما تأثیر بگذارند، اشاره دارد. این بعد قدرت شبیه هویت اجتماعی است و گنجاندن آن به عنوان پیش‌بینی کننده تأثیر اجتماعی با اکثر نظریه‌های تأثیر اجتماعی سازگار است.

در میان تعداد زیادی از افرادی که به دنبال کارآفرینی هستند، اقلیت در حال رشد کارآفرینی درآیشی هستند که بر حل برخی از بزرگترین مشکلات جهان متمرکز می‌شود و کسب درآمد برای آنها کافی نیست؛ آنها باید ارزش معناداری به جهان بیفزایند را راضی شوند. ارزشی از جنس تاثیرات اجتماعی موثر که زندگی افراد و در معنای واقعی کلمه کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشد و مسائل موجود در زمینه اجتماعی را مورد هدف قرار دهند؛ مسائلی که نه تنها بعد اجتماعی دارند بلکه بر فرهنگ و اقتصاد و و محیط زیست نیز موثرند، اغلب با روح زمانه همراه‌اند و از نوآوری اجتماعی در راستای تاثیرات وسیع‌تر و یا مقیاس‌پذیری کمک می‌گیرند.