سعیده قرشی، شهرپژوه/ استراتژیست نوآوری

گاهی حتی ایده‌آل به نظر می‌رسید … اینکه در ترافیک یک روز بارانی لازم نباشد از خانه خارج شوی و بتوانی همان طور که در محیط گرم اتاقت هستی با اینترنت پرسرعت به تمام جلسات و کارهایت برسی، با خودت فکر می‌کردی حالا می‌توانم غذای بیشتری بخورم یا چای دمی بنوشم، لباس راحت‌تری بپوشم و بعضی روزها حتی ژولیده باشم … بگذارید کمی اغراق کنم، کار از خانه، چیزی شبیه یک رویا به نظر می‌رسید … مانند خیلی چیزهای دیگر واقعیت اما با خیال فرق داشت، کار از خانه رفته رفته تبدیل شد به استرس در تمام طول شبانه روز، ایمیل‌ها در هر ساعت از شبانه روز، عدم هماهنگی فایل‌ها و دوباره‌کاری، گزارش‌دهی و نظارت هم با این روش بسیار سخت شد … «کار» از آن تعریف نرم خود دور شد و به جای مکان خاص به چیزی بلعنده که کل روز را دربر می‌گرفت تبدیل شد …

بازتعریفی برای کار

تغییرات سیاسی اجتماعی جوامع از اساسی‌ترین سنگ بناهای تغییرات بنیادین در همه ابعاد و مقیاس‌های یک جامعه است. در نگاهی کل‌نگر مناسبات اجتماعی سیاسی جوامع پدید آورنده اصلی اقشار مختلف جامعه هستند. در میان مناسبات سیاسی اجتماعی یک جامعه که موجب بروز اقشار مختلف و یا جدید در جامعه می‌شود، می‌توان به ظهور قشر جدید در جامعه به واسطه تغییر در ماهیت کار و یا جایگاه مشاغل اشاره کرد. در دو گانه در هم تنیده طبقات و دولت‌های برآمده از آن و دولت‌ها و طبقات برآمده از آن، بی‌شک ویژگی اقتصادی هر جامعه یکی از عواملی است که کل جامعه را مفصل بندی می‌کند. یکی از موارد وابسته به جنبه‌های اقتصادی، ماهیت و چگونگی کار است. بدین معنا که در هر جامعه‌ای بنابر تغییرات کلان آن، در هر بازه زمانی تاریخی، تغییر مشاغل، تغییر تعداد شاغلین، تغییر سطح درآمد و یا بروز قشر خاصی از افراد بر مبنای مشاغل، اتفاق می‌افتد. این شغل‌ها که در یک بازه زمانی بنا بر دلایل سیاسی اجتماعی بروز می‌کنند بنا به دلایلی متعدد و موازی دوام می‌یابند. و به احتمال قریب به یقین در دوره های بعد با تغییرات در جامعه، دستخوش تغییرات بنیادینی می‌شوند.

 کارخانه، نسل اول فضای کار

  

اگر انقلاب صنعتی و ظهور قشر کارگر و فضاهای کار کارخانه‌ای را نسل اول فضای کار در نظر بگیریم، می‌توان گفت کارگران یقه آبی‌ از چنین بستری بروز کردند. کارمندان یقه آبی در یک بازبینی تاریخی به صورت قشری که به ازای هر ساعت کار فیزیکی در کارخانه‌ها دستمزد می‌گیرند، قابل شناسایی‌اند. اصطلاح یقه آبی از آنجا رایج شد که این افراد در کارخانه‌ها یونیفرم‌های آبی می‌پوشیدند یونیفرم‌هایی که عموما تا حدودی کثیف نیز شده بودند. قشر کارگر فعالیت‌هایی شامل دو دسته کلی انجام می‌دادند. فعالیت‌هایی که برای آنها امکان آموزش فراهم بود؛ نظیر تعمیرکار ماشین، لوله کش، برق کار و کارگران ساختمانی؛ فعالیت‌هایی که نیازمند آموزش خاصی نیستند، و به کارهایی نظیر تمیز کردن و نگهداری می‌پرداختند. یافتن چنین مشاغلی کار سختی نبود؛ در واقع روزگاری بود که هر فرد غیر متخصصی قادر بود از خانه خارج شود و یک شغل در یک کارخانه بیابد. با ظهور تکنولوژی و افزایش نفوذ آن در حوزه‌های مختلف کار، رواج یافتن استفاده از کامپیوترها و دستگاه‌های تمام اتوماتیک نیاز به قشر کارگر به مرور کمرنگ شد.

فضاهای کار داری، نسل دوم فضای کار

در این مقام قشر کارمند و فضاهای کار اداری، نسل دوم خواهد بود. ردیفی از اتاق‌های کوچک چیده شده در کنار هم و شامل افراد متخصص در پشت میزهایی مشغول به کار، نمود معماری این نوع جدید از فضای کار بود و در ادامه فضاهای اداری بزرگ با پلان باز که شامل کارکنان زیادی در پشت میزهای چسبیده به هم می‌شد. این نوع از فضاهای کار در ادامه و در تبعات گسترش ساخت و ساز و جمعیت در شهرها، در طی سال‌های آتی به صورت چند طبقه ساخته ‌شدند. پس از آن برداشته شدن دیوارها در این نوع خاص از فضای کار به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. در این زمان معماران مدرنیستی نظیر فرانک لوید رایت، وجود دیوارها را کاملا فاشیستی دانستند، آنها معتقد بودند از بین بردن دیوارها برای کارمندان فضای کاری مطلوب را به همراه می‌آورد. نتیجه این جریان که با این هدف اتفاق افتاد به تعداد زیادی میزهای به هم چسبیده در داخل کابین‌هایی کوچک (و یا بدون آنها) و تعداد زیادی کارمند در ردیف هایی پشت هم نشسته و مشغول به کار، انجامید.

فضاهای کار اشتراکی، نسل سوم فضای کار

اگر قشر مولد و فضاهای کار اشتراکی و خلاق نسل سوم از فضاهای کار در نظر بگیریم، می‌توان تغییر ساختار جامعه، تغییر ماهیت انتقال اطلاعات و ارتباطات بین رشته‌ای، را دلیل نیاز به فضاهای کار جدید دانست. از طرفی پیشرفت تکنولوژی، امکان طراحی و ساخت فضاهای کاری جدید منطبق با تکنولوژی‌های ساخت و ابزار‌های کنونی را فراهم می‌کند. در نتیجه در وضعیت کنونی فضاهای کاری جدید زاییده مناسبات اقتصادی اجتماعی عصر کنونی هستند که در معماری متجلی شده‌اند و در یک رابطه دو سویه اثرگذار و اثر‌پذیر موارد ذکر شده‌اند. اهمیت توجه به شکستن ساختارهای معمول کار و تاکید بر خلاقیت به عنوان نیروی محرکه بهینه‌سازی فرایند کارکردن از اساسی‌ترین رویکردها در این مسیر است. فضاهای کاری که افراد بر روی مبلمان‌های غیر‌رسمی نشسته‌اند، فضاهای منعطف و اتاق استراحت دارند …  تصویری از چگونگی فرایند کار در شهرهای دانایی، پارک های علم و فناوری، شرکتهای دانش بنیان، فضاهای کار اشتراکی  و  … در سراسر دنیا، به عنوان پارادایم های نوینی برای فضاهای کار، خواهد بود.

پلتفرم‌های دورکاری، نسل چهارم فضای کار

تجربه نزدیک به یک سال اخیر تقاضا به نسل جدیدی از فضاهای کار را نمایان کرده است. روشی که اصطلاحا دورکاری نام گرفت و ترکیبی شد از به دنبال یک فضای خصوصی در خانه گشتن، ایمیل و چت با همکاران و مدیر، در گروه‌ها و پلتفرم‌های مختلف.

در سطح جهانی ، 70٪ از افراد حداقل هفته‌ای یک بار در خانه کار می‌کنند. این هم برای کارفرمایان و هم برای کارمندان سودمند است. به طور متوسط ​​22000 دلار در سال به ازای هر کارمند در سازمان صرفه جویی می‌شود، زیرا شرکت مجبور نیست املاک و مستغلات اداری، برق، غذا و غیره را برای کارمند فراهم کند. برای کارمندان، کار در خانه به آنها یک برنامه کاری انعطاف‌پذیر می دهد بدون اینکه وقت تلف شود به رفت و آمد و یک محیط کار راحت و آشنا. اما باید در نظر داشت کار در خانه برای همه مناسب نیست. برخی از کارمندان از راه دور ایده کار در یک کافی شاپ محلی یا فضای آرام مانند کتابخانه را به طور منظم دوست دارند. ممکن است سایر کارمندان رعایت یک برنامه منظم کاری یا تمرکز در حواس پرتی‌های زیاد در خانه یا مکان‌های عمومی برایشان دشوار باشد. کارمندان از راه دور که فاصله قابل توجهی از یکی از دفاتر اصلی شرکت خود را دارند و ایده کار در خانه یا فضای عمومی را دوست ندارند از فضاهای کار اشتراکی نیز استفاده می‌کنند. از طرف دیگر با این روش کارکردن از راه دور ساعت کاری بی‌معنا می‌شود، حتی ساعت غذا خوردن و استراحت‌های بین کار نامنظم می‌شود، نمی‌توانی برای سردرد یا سرماخوردگی مرخصی استعلاجی بگیری، کسی جلوی پیام‌های عصر را نمی‌گیرد و احساس میکنی نه تنها این روش در خانه کار کردن نیست بلکه در محل کار خوابیدن است!

پلتفرم‌های دورکاری به  نوعی گردهمایی شرکت‌هایی گفته می‌شود که یک یا چند کارمند دارند که در مکان‌های مختلف فیزیکی کار می‌کنند. این مدل کار ترکیبی ممکن است شامل تیم‌هایی در محل در یک یا چند مکان اداری و همچنین کارمندان از راه دور باشد که در خانه، فضاهای کار اشتراکی یا فضاهای عمومی یا .. در حال حرکت کار می‌کنند و یا حتی در جغرافیاهای مختلفی هستند که بنا به شرایطی خاص گردهم آمده‌اند.

پلتفرم‌های دورکاری تفاوت بنیادینی با روش‌های دیگر دور از محل کار بودن دارد، وقتی شرکتی از پلتفرم‌های دورکاری استفاده می‌کنند کارکنان با حجم زیاد پیام‌های همکاران در گروه، چت‌های موازی با مدیر، مسئول پروژه و همکاران، ارسال دوباره و چندباره فایل‌ها و بسیاری بی‌نظمی‌های احتمالی مواجه نمی‌شود، البته این تمام ماجرا نیست تعدادی از شرکت‌ها برای پلتفرم‌های دورکاری نوعی از قوانین شخصی‌سازی شده وضع نموده‌اند، این یعنی تماس‌ها نظم دارد، ساعت کاری معنا دارد، مرخصی معنا دارد و فرهنگ شما و تفاوت‌های احتمالی لحاظ می‌شود.

مشاغل مختلف در سراسر جهان با توجه به ضرورت و تغییر تنظیمات کارمندان، به سرعت از الگوی کاری جدید و استفاده از پلتفرم‌های دورکاری استقبال کردند. در این مدل جدید، همکاران – حتی کسانی که در تیم ها با هم کار می‌کنند – بیش از هر زمان دیگری در مناطق جغرافیایی پراکنده شده‌اند و امکانات سنتی شرکت ها را با مکان‌های دور از جمله فضاهای همکاری و دفاتر خانگی مخلوط می‌کنند. در حالی که هر هر یک از تیم‌های کاری منحصر به فرد است، همه آنها یک چیز مشترک دارند: آنها نمایانگر آینده کار هستند.

به عنوان یک نتیجه از COVID-19 ، مشاغل در سراسر جهان به دلیل بحران جهانی پیش‌بینی نشده‌ای مجبور شده‌اند با دورکاری سازگار شوند. در نتیجه، سازمان‌ها اکنون با ایجاد و استقرار سیاست‌هایی برای آینده کار که اغلب مورد بحث قرار گرفته است، مدت‌ها قبل از پیش‌بینی آن مواجه هستند. نسل جدیدی از فضاهای کار در قالب پلتفرم‌های دورکاری منسجم برای تهیه، تنظیم و ارسال گزارش‌ها، تنظیم کانال‌های ارتباطی، قابلیت‌ها و تسهیل کار هم‌زمان و گروهی، تشکیل تیم و قابلیت نظارت و بسیاری دیگر که متفاوت از وضعیت صرفا استفاده از یک شبکه اجتماعی برای ارسال فایل و چت کردن است. در ادامه نام تعدادی از پرطرفدارترین پلتفرم‌های جهانی دورکاری در سال اخیر آورده شده است:

  • Serene(Mac)

  • Status Hero(Windows, Mac, web app)

  • Toggl(Windows, Mac, iOS, Android, Chrome, Firefox)

  • Slack(Windows, Mac, iOS, Android & web)

  • monday (iOS, Android, web app)

·       Google Drive (Windows, Mac, iOS, Android & web)

·        InVision (Windows, Mac, iOS, Android)

·        Spark (Mac, iOS, Android)

·        Doodle (Web app)

·       Zoom (Windows, Mac, iOS, Android & web)

 

لازم است فعالان حوزه‌های استارتاپی به دنبال ایده‌های داخلی برای نسل چهارم فضای کار و پلتفرم‌های دورکاری منطبق را فرهنگ ایرانی باشند و چه بسا اولین گام در این راستا، استفاده از پلتفرم‌های جهانی فعلی برای برگزاری وبیناری با همین موضوع البته از نوع ملی آن باشد.