الهام کیانپور
کارشناس‌‌ارشد ایران‌شناسی(فرهنگ مردم و میراث فرهنگی) پژوهشگر/ شاعر و روزنامه‌نگار
خانه‌های تاریخی، برای آشنایی مردم با فرهنگ، تاریخ و زندگی گذشتگان، از بخش‌های مهم مردم‌شناسی محسوب می‌شود. امروزه خانه‌های تاریخی به مكاني فرهنگي تبديل شده‌اند که فرهنگ، تاریخ و باوردداشت‌های قومی مردم را به نمایش می‌گذارند.
خانه، نقطهی اتصال آدمی روی کره خاکی و عالم هستی است. از دیرباز داشتن خانه‌ای از آنِ خود، نه تنها رهایی از سرگشتگی، بلکه دستیابی به حریمی بود که آدمی در آن آرامش می‌یافت و آن‌گونه که می‌خواست زندگی می‌کرد. وجه فرهنگی بارز خانه، جنبه‌های زیبایی‌شناسانه و معماری است. به این مفهوم که هر خانه، موزه‌ای از نمادها و نشانه‌های تاریخی و فرهنگی است که نه تنها میراث تبار و خاندانی خاص، بلکه میراث قومی است، چراکه، خانه‌ها، بیان‌گر ویژگی‌های روحی و اخلاقی و معرف فرهنگ مردم آن جامعه‌اند.
رشت نیز از آن دسته شهرهایی است که در بیشتر محلات قدیمی‌اش، خانه‌هایی تاریخی با فرهنگِ معماری گذشته، چون نگین انگشتری می‌درخشند. خانه‌هایی که بخشی از هویت به جای مانده از گذشته‌ی این شهرند. خانه‌ی تاریخی قدیری یکی از همان خانه‌های تاریخی و منحصربه‌فردی است که در یکی از کوچه‌های مشرف به قدیمی‌ترین میدان رشت یعنی سبزه‌میدان واقع شده است .
خانه‌ی قدیری در ضلع شرقی سبزه‌میدان رشت در انتهای بن‌بست احتساب واقع شده است. کوچه‌ای بلند که از لحظه ورود به آن تا رسیدن به انتهایش، ترکیب ساخت و سازهای جدید در کنار خانه‌های ویلایی و میراثی، حس عجیبی توام با غربت و دلتنگی را تداعی می‌کند. نزدیک به انتهای بن‌بست، خانه تاریخی قدیری را می‌توان از دیوارهای آجرنما و درب چوبی قدیمی‌اش شناخت.
این خانه یکی از بناهای تاریخی اواخر عصر قاجار است که توسط «محمدولی خان تنکابنی سپهدار»، حکمران گیلان ساخته شد. این خانه تا تیرماه سال 1344خورشیدی در اختیار «محمد حسن و نصرالله همدانی» بود و بعد به «دکتر فریدون نصیری» فروخته شد. او نیز در همان سال، ملک را به عنوان مهریه‌ی ازدواج، به نام همسرش «اکرم قدیری» نمود که امروزه نیز به همین نام شهرت دارد. خانه تاریخی قدیری در سال 1379 خورشیدی با شماره 2686 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از در چوبی ورودی که وارد خانه می‌شویم، مثل تمام خانه‌های تاریخی عصر قاجار، با حیاط بزرگ و باصفایی روبرو می‌شویم. حیاط اصلی نسبت به ورودی خانه در ارتفاع پایین‌تری قرار گرفته است. بخش ورودی سنگ‌فرش است و با چند پله به سمت پایین به حیاط اصلی می‌رسد. درختان و درختچه‌های این حیاط در کنار آجرهای قدیمی، نمای تاریخی و زیبای خانه، چشم هر فرد علاقه‌مند به معماری تاریخی را به خود جذب می‌کند.
خانه در سمت راست حیاط، با در و پنجره‌های چوبی از جنس نراد، پر هیبت و اصیل به نظر می‌رسد. به طور معمول، خانه‌های عصر قاجار سه حیاط تو در تو با درهای فراوان دارند. اما خانه‌ی قدیری تنها یک در ورودی با سردری سفالی و دیوارهایی با آجر قرمز دارد که می‌گویند در جریان مرمت و بازگشایی کوچه به این شکل درآمده است.
درخت نخل تزئینی، انبه، گل‌ها و درختچه‌های بسیاری در حیاط به چشم می‌خورد که ترکیب رنگی جالبی را در جوار رنگ چوب ساختمان برای بینندگان فراهم کرده‌اند. حیاط کوچک و پشتی خانه، بیشتر از حیاط اصلی، قدیمی به نظر می‌رسد، چرا که مرمت نشده و به همان شکل قدیمی به حیات خود ادامه می‌دهد. سنگ‌های کف و کاشی‌های حوض حیاط، مملو از خزه‌های سبزی هستند که نشان از سایه‌گیر بودن این بخش از محوطه خارجی دارد.
این خانه با قدمتی طولانی، استقامت خود را در طول سالیان دراز به رخ معماران امروزی کشانده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۶۷خورشیدی، به دلیل بی‌مبالاتی یکی از مستاجرانش، دچار حریق شد و بخش‌هایی از آن آسیب جدی دید. ساختمان اصلی این ملک دو طبقه دارد و در ساخت آن به فضای پیرامونی نیز توجه زیادی شده است. سقف شیروانی این بنا، لمبرکوبی، در و پنجره‌های آن از جنسی منحصر به فرد، یعنی چوب نراد روسی است که مقاومت زیادی در برابر پوسیدگی دارد. قسمت بیرونی ساختمان با سفال ساخته و داخل خانه، نیز به وسیله‌ی گچ‌بری و شیشه‌های رنگی، تزئین شده است.
چیدمان داخلی و سبک طراحی این بنا، بسیار زیبا بوده و در آن اصول زیبایی‌شناسی به طور کامل رعایت شده است. شرایط اقلیمی گیلان نیز، در شکل‌گیری نمای این سازه، بی تأثیر نبوده است. پس از مرمت خانه، دیگر کف طبقه‌ی همکف، چوبی نیست و لمبه‌کوبی‌های کف طبقه‌ی دوم نیز زیر پارکت پوشیده شده است. طبقه‌ی دوم بسیار دیدنی است، ارسی‌ها و گره‌های چینی تالار مرکزی در طبقه‌ی فوقانی در کنار آیینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های گل و مرغی، مجموعه‌ای از اصالت و هویت را به هر بیننده‌ای هدیه می‌کند.
طبقه‌ی دوم خانه‌ی قدیری با سقفی بلند و هوایی خنک و مطبوع، مخصوص فصل‌های گرم سال بوده و به نوعی تابستان‌نشین بنا به شمار می‌رفت. تابستان‌نشین خانه قدیری ایوان بلندی دارد و در فصول گرم سال، با بالا بردن پنجره‌های ارسی، باعث گردش هوا و خنکی فضا می‌شد. بخش همکف نیز با سقفی کوتاه، جهت گرم نگاه‌داشتن خانه، زمستان‌نشین این بنا بوده و در فصل‌های پاییز و زمستان کاربرد بیشتری داشت.
از سال 1368خورشیدی، این بنا توسط اداره‌ی کل میراث فرهنگی گیلان خریداری و مرمت شد و در حال حاضر از این خانه‌ی تاریخی به عنوان بخش پژوهشی این اداره استفاده می‌شود.
عکس: فرزاد فخرایی
