تعریف درست و شفاف از جایگاه شهرها در توسعه کشور و حرکت به سوی شهری خلاق و برخوردار از پایداری و مناسبات صحیح و متناسب با ابعاد و ویژگی‌های ترسیم شده در اسناد فرادستی، نيازمند انجام مطالعات و پژوهش‌های گسترده، كاربست دستاوردهای تحقیقات و بهر‌ه‌گیری از نوآوری در مدیریت کلان‌شهر تهران است. مدیریت مطالعات و برنامه ریزی اجتماعی و فرهنگی در راستای برگزاری نشست های تخصصی اقدام به برگزاری نشست تخصصی « واکاوی ایجاد بسترهای شهر خلاق» به مدیریت دکتر سیده مائده قرشی و با حضور مدیران و اساتید برتر در این زمینه به بحث شهر خلاق پرداختند.
اهمیت و ضرورت موضوع
امروزه شهرها دچار بحران شده و با مشکلات بسیاری نظیر رشد و توسعه نامتوازن، افزایش جمعیت، کمبود زمین، آلودگی‌ها و ناهنجاری‌ها مواجه شده‌اند و در چنین شرایطی، بیشتر کالبد تاریخی و قدیمی شهرها که اغلب در مرکز آن‌ها واقع شده، تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
شهر خلاق می‌تواند نیازها و خواسته‌های جوامع شهری را در ابعاد گوناگون برطرف کند نیازهایی که هریک در رشد شهر تأثیر گذار است فضای شهری زمانی تحقق می‌پذیرد که شخص یا افرادی بخواهند از آن استفاده کنند یا در این فرآیند دخیل باشند و این فرآیند از یک سو به پویایی محیط و از سوی دیگر به بروز طبقه خلاق کمک می‌کندکه عوامل تأثیر گذار (سرمایه انسانی، نوآوری، سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی) به عنوان شاخص‌ها در ایجاد خلاقیت و برنامه ریزی می‌تواند تأثیر گذار باشد.
خلاقیت در شهر باعث رهایی از بن بست های مدیریتی و کالبدی و پیاده سازی دو اصل مشارکت و کارآیی که از شاخص های اصلی در حوزه ی حکمرانی خوب شهری می باشد، می گردد. همچنین ایده شهر خلاق برای مدیران و برنامه ریزان شهری باعث گسترش افق دید و تحلیل راهکار در مواجهه با مسائل مدیریتی شهر می شود و به تنوع علایق و عقاید در پهنه ی شهر احترام می گذارد و زمینه ی مشارکت شهروندان را در تصمیم گیری های شهری فراهم می کند. به نوعی ترکیب دانش مدیریت شهری با تفکر خلاق شهروندان، پایداری توسعه ی شهری در پی خواهد داشت.
شبکه شهرهای خلاق یونسکو
یونسکو شبکه شهرهای خلاق را در اکتبر سال 2004 میلادی در یکصد و هفتادمین مجمع عمومی فعال کرد. هدف آن کمک به بازیابی پتانسیل‌های اقتصادی ، اجتماعی و خلاق صنایع فرهنگی که به‌وسیله هنرمندان محلی برپا می‌شد، بود تا بتواند یونسکو را در هدف تنوع فرهنگی‌اش موفق بدارد. این شبکه شهرها متشکل از هفت زمینه طراحی، صنایع دستی و هنرهای مردمی، غذا، ادبیات و موسیقی بود و هر شهر با توجه به انرژی و ظرفیتی که به صنعت خلاقانه خاصی اختصاص می‌دهد، اولویت خود را انتخاب می‌کند. هدف اصلی این شبکه تسهیل ایجاد و گسترش خوشه های فرهنگی در تمام دنیا برای تبادل دانش فنی (فناوری) و تجربیات موفق به عنوان ابزاری برای رشد اقتصادی محلی و توسعه ی اجتماعی از طریق صنایع خلاق است. در حال حاضر 246 شهر خلاق توسط یونسکو ثبت گردیده است که چهار شهر اصفهان، رشت، بندر عباس و سنندج در ایران هم از جمله آنهاست.
یکی از پتانسیل های شهر تهران برای تبدیل شدن به شهر خلاق در عرصه سینما می باشد.
سرکار خانم الهام فخاری عضو شورای اسلامی شهر تهران در ارتباط با بحث شهر خلاق افزودند که این مبحث جایگاه خاصی در برنامه پنج ساله سوم توسعه شهر تهران دارد، ایشان با بیان این مطلب اظهار داشتند که شهر تهران پتانسیل خاص خود را برای عضویت در شبکه شهر خلاق دارد از جمله در حوزه هنر، سینما، فرهنگ و هنر که قدمت چندین ساله را دارد.
ویژگی های خاص شهر تهران در حوزه جمعیت، تنوع قومی و فرهنگی می تواند بسترهای مناسب ایجاد شهر خلاق را بروز دهد که می توان با استفاده از این نقاط آن را پرورش و نهادینه نمود.
ایشان اضافه نمودند که شهر خلاق یک هدف نیست که فقط به آن دست پیدا کنیم بلکه به صورت یک طیف است که شهر ها می توانند با درجات متفاوت در نقاط مختلف این طیف قرار گیرند.
اینکه ایران باتوجه به گذشته درخشان خود در حوزه های مختلف در حال حاضر فاصله چشم گیری گرفته نشان دهنده آن است که مردم ما ویژگی هایی را ازدست داده اند از جمله تنبلی اجتماعی، سهل انگاری و … ویژگی هایی است که قابلیت مطالعه و تحقیقات گسترده دارد.
ما در دوره ای هستیم که آگاهی به وفور دیده می شود اما این آگاهی لزوما باعث ایجاد دانش و خرد نمی شود. خرد مرتبه ای بالا تر از آگاهی است، آگاهی است که عمق پیدا کرده است اما متاسفانه ما در جامعه خود بسیار کم با این موضوع مواجه هستیم.
مدیران شهری باید ببینند که در برنامه ریزی خود تا چه اندازه تاب آوری در برابر تنوع های قومی و فرهنگی دارند یا به دنبال یک کارخانه همسان ساز هستند. یک جامعه همسان به هیچ عنوان به یک شهر خلاق تبدیل نخواهد شد و این هدف است که در برنامه پنج ساله سوم توسعه به آن توجه شده است.
شناخت ویژگی های شهر خلاق نیاز به شناخت معکوس آن دارد.
سرکار خانم مهندس نوا توکلی مهر طراح منظر و پژوهشگر ساز در مورد عنوان شهر خلاق اظهار داشتند اینکه ابتدا مفهوم شهر خلاق را شفاف سازی کنیم مهم ترین موضوع می باشد. ساده انگاری مهم ترین آسیب در حوزه مدیریت شهری می باشد. اینکه مفاهیم را به خردترین ویژگی ها تقلیل دهیم و به عمق موضوع نرسیم.
مفهوم شهر خلاق در کل دنیا مبحث جدیدی شمرده می شود و مهم ترین شرط آن بحث خلاقیت می باشد. ایشان اضافه نمودند که در بحث شناخت آن به صورت معکوس به آن پرداخته اند، اینکه چه شاخص هایی مربوط به شهر غیر خلاق می شود مانند: سو استفاده به وسیله منافع گروهی، فقدان تلاش، کلیشه ای اندیشیدن، عدم درک اولویت ها و… مهم ترین ویژگی هایی است که می توان آن را برشمرد.
از نظر ایشان منطق درونی ایده های غیر خلاق این ویژگی ها را دارد: قدرت طلبی، پاسخ گویی به مثابه خلاقیت، فرآیندهای دیوان سالارانه، واکنش پذیری به جای پیشتازی، کوتاه مدت گرایی، ضعف گفتمان میان رشته ای و فقدان مدیریت یکپارچه
ایشان ویژگی های پارادایم شهر خلاق را غنی سازی مفاهیم، غنی سازی هوش، غنی سازی ارتباطات، غنی سازی فضاهای جمعی و رویکردهای منسجم و مبهم شدن خطوط دانستند.
البته با توجه به وضعیت کرونا فضاهای جمعی رو به ضعف رفته است که می توان روش های دیگر را جایگزین کنیم.
استفاده از ظرفیت های نوآورانه شهر تهران راهی برای پیوستن به شبکه شهر خلاق
جناب آقای دکتر گشتاسب مظفری معاون مطالعات و برنامه ریزی مدیریت اجتماعی و اقتصادی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در خصوص شهر خلاق اظهار داشتند که شناخت ویژگی های نوآورانه می تواند گامی موثر در پیوستن به شبکه شهر های خلاق باشد. ایشان افزودند رشت به عنوان اولین شهر ایران در حوزه مواد غذایی، اصفهان در حوزه صنایع دستی به شبکه شهر خلاق یونسکو پیوستند، که شهر تهران نیز می تواند به این زنجیره بپیوندد. تمدن ایران در گذشته در حوزه های متنوع از جمله فرهنگ، آداب و رسوم، دیوان سالاری و … پیش رو بوده است که در حال حاضر این ویژگی ها ر ا از دست داده است که باید توسط اساتید و صاحبنظران علمی آسیب شناسی شود.
ضعف سرمایه اجتماعی و نبود اعتماد اجتماعی شاید یکی از دلایل این تنبلی اجتماعی باشد که در حال حاضر در میان جامعه ما رخنه کرده است.
ایجاد شهر یادگیرنده گامی موثر به سوی شهر خلاق می باشد.
جناب آقای دکتر محمدرضا حمیدی زاده استاد دانشگاه شهید بهشتی در خصوص مبحث شهر خلاق افزودند که شهر یادگیرنده و دانش بنیان پیش زمینه شهر خلاق می باشد. تا زمانی که نتوانیم یادگیری فعال و آموزش جمعی را در میان مردم جامعه نهادینه کنیم اهداف متعالی خلاقیت دست یافتنی نمی باشد. اینکه کتاب و کتاب خوانی را بتوانیم در میان مردم فرهنگ سازی کنیم، اینکه فارغ التحصیلان دانشگاهی به دانش اموختگان واقعی تبدیل شوند می تواند گام هایی موثر در راستای شهر یادگیرنده باشد. یادگیری اجتماعی نیاز به یادگیری گروهی و خانوادگی دارد اینکه این بحث در لایه لایه های افراد جامعه نهادینه شود.
مدیریت هوشمند مهم ترین لایه ارتباط موثر میان آحاد جامعه است اینکه تمامی بخش ها از ظرفیت های یکدیگر استفاده نمایند.
ارتباط موثر مدیران میانی با مردم گروه های مختلف می تواند شکاف ها را از بین ببرد و فضای اعتماد عمومی افزایش پیدا کند.
4 شهر رشت، اصفهان، سنندج و بندرعباس به شبکه شهر خلاق یونسکو پیوسته اند.
جناب آقای فخر نماینده کمیسیون ملی یونسکو ایران در خصوص شهر خلاق اظهار داشتند که برای اولین بار در سال 2004 شبکه شهر های خلاق یونسکو ایجاد شده است که در حال حاضر 246 شهر در کل جهان به این شبکه پیوسته اند. 92 شهر از اروپا با بیشترین آمار به این چرخه جذب شده اند.
شهر خلاق ادبیات 39 شهر، موسیقی 47 شهر، خوراک شناسی 36 شهر، مدیا آرت 17 شهر و صنایع دستی 49 شهر با بیشترین تعداد ثبت شده اند.
لازم به ذکر است شهر تهران نیز به شهر یادگیرنده در سال های اخیر پیوسته است. شهر های ایران می توانند در 7 عنوان آموزشی شرکت و هر دوسال یکبار پرونده خود را به کمیسیون ملی یونسکو ایران ارسال نمایند. تا کنون چهار شهر رشت در حوزه صنایع غذایی، اصفهان در حوزه صنایع دستی، سنندج در حوزه صنایع موسیقیایی و بندرعباس در حوزه صنایع دستی از شهر ایران در یونسکو ثبت شده اند.
نتیجه گیری نشست
1-شناخت بسترهای مناسب شهر تهران جهت پیوستن به شبکه شهر های خلاق نیاز به مطالعات و استفاده از صاحبنطرین این حوزه دارد.
2-شناخت ویژگی های ضد خلاقیت می تواند کمکی به سوی ایجاد شهر خلاق باشد.
3-گفتمان غالب امروز از گفتمان اقتصادی به سمت گفتمان اجتماعی حرکت کرده است. گفتمانی که تکثر فرهنگی و تنوع قومی و ملتی را فرصت می داند نه تهدید.
4-ایده شهر خلاق در پیوند با توسعه پایدار باعث می شود که تکثر فرهنگی به عنوان یک بازوی اجرایی در تاب آوری نقش ایفا کند.
5- ایجاد شهر یادگیرنده و دانش بنیان یکی از ویژگی های شهر خلاق می باشد.
6-استفاده از تجربه های شهر های کشورمان و مطالعات دقیق در این خصوص می تواند به عنوان یک نقشه راه در مسیر توسعه خلاقیت در دیگر شهر ها باشد.
راهکار/پیشنهاد / توصیه
1-بستر سازی در حوزه آموزش نسل جوان به منظور بر طرف نمودن شکاف نسلی پیش آمده
2-توجه به یادگیری اجتماعی در راستای افزایش خلاقیت و استفاده از ظرفیت های سازمان های مردم نهاد و کانون های محلی در این حوزه
3-توجه به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی شهر های کشورمان وبرنامه ریزی دقیق در این حوزه به منظور ایجاد بستر مناسب به منظور پیوستن شهرها به شبکه شهر خلاق یونسکو
4- ایجاد زیرساخت های فرهنگی اجتماعی در شهر تهران در حوزه یادگیری و افزایش خرد جمعی
5-افزایش ارتباط موثر مدیران میانی و مردم شهر تهران به منظور افزایش اعتماد اجتماعی و بالا رفتن سرمایه های اجتماعی به منظور استفاده از ظرفیت های بالقوه این حوزه
6-استفاده موثر از ظرفیت تنوع قومی و فرهنگی شهر تهران و توجه به تکثر فرهنگی به منظور ایجاد فضای برابر و متوازن رشد گروه ها
